Դրվում է ավարտված նախադասության (լրիվ, թերի, բարդ, պարզ, բառ-նախադասության) վերջում: Արտահայտում է մեծ դադար:
Օրինակ`
Գյուղացի Համբոյի տունը կռիվ էր ընկել: Համբոն ուզում էր իր տասներկու տարեկան Գիքորին տանի քաղաք, մի գործի տա, որ մարդ դառնա, աշխատանք անի: Կինը չէր համաձայնվում:
Դրվում է
ա. անշաղկապ բարդ համադասական նախադասությունների բաղադրիչ նախադասությունների միջև, եթե դրանք որոշ ինքնուրույնություն են պահպանում:
Օրինակ`
Քամին դադարեց. ամպերը ցրվեցին. շողաց պայծառ արևը:
բ. երկու նախադասությունների միջև, եթե երկրորդը նախորդի բացատրությունն է:
Օրինակ`
Դուռը բացեցի և շվարած կանգ առա նախամուտքում. դրսում հորդ անձրև էր:
գ. առաջադաս հեղինակային խոսքի և նրան հաջորդող որոշիչի ուղղակի խոսքի միջև:
Օրինակ`
Արջը գոհ մրթմրթաց քթի տակ. <<Ա՛յ ընկերս էսպես շիտակ պիտի լինի. Դե՛հ շիփ-շիտակ գնա՛ հիմի>>: (Շիրվանզադե)
դ. բառի կրճատված մասի փոխարեն:
Օրինակ`
Առավոտյան տեսա ընկ. Արամյանին:
ե. համարակալումների ժամանակ, հերթական համար նշանակող թվից կամ տառից անմիջապես հետո:
Օրինակ`
Հայերենի հոլովները 7-ն են.
1. ուղղական
2. սեռական
3. տրական
…
Հայերենի գոյականն ունի երկու թիվ.
ա. եզակի,
բ. հոգնակի
զ. բացատրությունից հետո, եթե անմիջապես հաջորդում են օրինակներ:
Օրինակ`
Որոշյալ առման դեպքում գոյականների վրա դրվում են որոշիչ հոդեր.
քաղաքը, գյուղը, կատուն:
է. բառից կամ բառաշարից հետո, եթե հաջորդում է ահա, սա, սրանք բառերով սկսվող կարծիք, միտք:
Օրինակ`
Լինե՞լ թե չլինել. սա է խնդիրը: (Շեքսպիր)
Դրվում է
ա. շաղկապավոր բարդ ստորադասական նախադասության գերադաս և ստորադաս նախադասությունների միջև:
Օրինակ`
Երբ արքան իր զորախմբով տեղ հասավ, քաղաքն արդեն ծխացող հանգած հրդեհի էր նման:
բ. Շաղկապով կապված համադաս նախադասությունների միջև, շաղկապներից առաջ (բացի և, ու, կամ շաղկապներից):
Օրինակ`
Երնքում ամպրոպ էր որոտում, բայց անձրև չէր գալիս:
գ. և, կամ, ու շաղկապներից առաջ, եթե շաղկապվող երկրորդ նախադասության ենթական առաջինից տարբեր է:
Օրինակ`
Գարունը բացվեց, և չվող թռչունները վերադարձան:
դ. շաղկապներով չմիացած համադաս (բազմակի) անդամների միջև:
Օրինակ`
Հնչում էր հինավուրց եկեղեցու զանգերի տխուր, մելամաղձոտ ձայնը:
ե. միջանկյալ բառերը և նախադասությունները հիմնական նախադասությունից անջատելու համար (դրվում է մեջբերվող միավորներից հետո, առաջ կամ երկու կողմից` նայած դիրքին):
Օրինակ`
Իհարկե, հեշտ չէր համակերպվել անարդարության հետ:
զ. տրոհվող ձայնարկությունները նախադասության անդամներից անջատելու համար:
Օրինակ`
-Հե՜յ, ո՞վ կուզի թել ու ասեղ: (Հովհ. Թումանյան)
է. կոչական բառը կամ բառակապակցությունը նախադասության անդամներից անջատելու համար:
Օրինակ`
-Արա՛քս, ինչո՞ւ ձկանց հետ պար չես բռնում մանկական: (Ռ. Պատկանյան)
ը. շեշտվող կրկնադիր շաղկապներից առաջ (և՛… և՛, թե՛… թե՛, կա՛մ… կա՛մ, ո՛չ… ո՛չ)
Օրինակ`
Ո՛չ տրտունջ, ո՛չ մրմունջ սգավոր,
Հեռացի՛ր, մոռացիր ինձ հավետ: (Վ. Տերյան)
թ. տրոհվող միջադաս դերբայական դարձվացքից առաջ և հետո:
Օրինակ`
Գրությունը, գրված լինելով անընթեռնելի ձեռագրով, անհասկանալի էր:
ժ. բացահայտիչից հետո, եթե նախադասության վերջին բառը չէ:
Օրինակ`
Մեր ազգային էպոսի գլխավոր հերոսը` Սասունցի Դավիդը, մարմնավորում է հայ ժողովրդի ազգային բնավորության լավագույն գծերը:
Դրվում է
ա. բացահայտյալի և բացահայտչի միջև:
Օրինակ`
Իշհանուհու կողքին էր միայն նրա հավատարիմ աղախինը` Ձվիկը: (Դ. Դեմիրճյան)
բ. տրոհվող առաջադաս դերբայական դարձվացքից հետո և վերջադասությունից առաջ:
Օրինակ`
Դուրս գալով իշխանական ամրոցից` հեծյալների խումբն ուղղություն վերցրեց դեպի Արծրունիք: (Դ. Դեմիրճյան)
Հայոց երիտասարդ դյուցազունները թաքնվում էին Աշիշատի դիցանվեր անտառի մեջ` հեռվից դիտելու գեղեցիկ աստվածուհու լոգանքը: (Րաֆֆի)
գ. թվարկվող հետադաս, բազմակի, անորոշ առումով ենթականերից առաջ:
Օրինակ`
Հայ նշանավոր պատմավիպագիրերն են` Ծերենց, Րաֆֆի, Մուրացան:
դ. համարակալված թվարկումներից առաջ, եթե չկան միջարկվող հետևյալ, ներքոհիշյալ, ստորև բերվող և նման բառերն ու կապակցությունները
Օրինակ`
Մեր խնդիրներն են`
ա. միավորել հայերին
բ. սովորեցնել նրանց խոսել հայերեն
գ. …
ե. նախադասության որևէ անդամի վրա` հաջորդից անջատելու և ցույց տալու համար, որ վերջինիս լրացումը չէ:
Օրինակ`
Ւր` մորթուց կարված վերարկուի մեջ փաթաթված` նա նմանվում էր մի գունդուկծիկ արարածի:
զ. հիմունքի և զիջման պարագաները տրոհելու համար (ըստ, նայած, չհաշված, չնայած, հակառակ, հանդերձ կապերի դեպքում):
Օրինակ`
Չնայած ցուրտ եղանակին` նա բավականին թեթև էր հագնված:
Ըստ սովորության` նա տնից դուրս էր գալիս աքլորականչին:
է. թվարկման դեպքում, եթե դա կատարվում է նախ, ապա, հետո, առաջին, երկրորդ… բառերի ուղղեկցությամբ (դրվում է այդ բառերի վրա):
Օրինակ`
Ամբողջ օրը վազվզոցի մեջ էր. նախ` փոկրիկներին ուղեկցել դպրոց, ապա` կատարել գնումներ, հետո` ճաշ խատրաստել, տունը մաքրել:
ը. այսպես, այսպիսով, այն է, այսինքն, օրինակ և նման բառերի վրա, եթե հաջորդում է ամփոփում, մեկնություն:
Օրինակ`
Այսպես` կայացել է մեր պետությունը որպես միջազգային հանրության լիիրավ անդամ:
թ. լրիվ կամ մասնակիորեն զեղջված ստորոգյալի դեպքում:
Օրինակ`
Մահը մերն է, մենք` մահինը,
Մարդու գործն է միշտ անմահ: (Հովհ. Թումանյան)
ժ. չափազանց կարճ ուրիշի խոսքը հեղինակի խոսքից անջատելու համար:
Օրինակ`
Հրավիրեցի նրան մի անգամ,
Եվ նա ընդունեց` ասելով` կգամ…
ժա. տեղեկատու բառակապակցություններում անձին կամ երևույթին բնորոշող բառի վրա:
Օրինակ`
Դիմող` Տ. Գասպարյան
Քարտուղար` Է. Դանիելյան
Դրվում է
ա. կոչականի վրա, իսկ եթե նախադասության ոչ դերանվանական լրացում ունի, լրացման վրա:
Օրինակ`
Պտտվի՛ր, պտտվի՛ր կարուսե՛լ,
Ես քո երգը վաղուց եմ լսել...
...
Ահով, ահա կանչում եմ քեզ,
Ցոլա՛, ցնո՛րք Նաիրի....
բ. հրամայական եղանակի բայերի վրա (ոչ միշտ), արգելական հրամայականի դեպքւմ` մի-ի վրա:
Օրինակ`
Հեռացի՛ր, մոռացի՛ր, մի՛ հիշիր,
Ինձ այդպես` քրոջ պես, մի՛ գթա:
գ. կոչական և բնաձայնական ձայնարկությունների վրա
Օրինակներ`
-Տո՛, Ձենով Օհան, տո՛, մահի տարած… (Հովհ. Թումանյան)
-Թը՛խկ, թը՛խկ, - լսվում էր կացնի ձայնը:
դ. կրկնադիր շաղկապների վրա (ոչ միշտ):
Օրինակ`
Շատ տարիներ են անցել, բայց չեմ մոռանում ո՛չ այս դեպքը, ո՛չ այն իրիկունը...
ե. նախադասության որևէ բառի վրա, որը տրամաբանական շեշտ է կրում:
Օրինակ`
Օ՛, գարնա՜ն ամիս, ապրելո՛ւ ապրիլ… (Ս. Կապուտիկյան)
Դրվում է
ա. հարցական իմաստ արտահայտող դերանունների և վերաբերականների վրա:
Օրինակներ`
Մի՞թե վերջին պոետն եմ ես,
Վերջին երգիչն իմ երկրի… (Վ. Տերյան)
Դու ե՞րբ զարթնեցիր:
բ. հարցական հնչերանգով արտահայտվող ցանկացած բառի վրա:
Օրինակ`
Խլացնե՞լ սիրտը, չզգա՞լ, չընդվզե՞լ,
Մոռանալո՞ւ տալ,անգամ մոռանա՞լ: (Ս. Կապուտիկյան)
Դրվում է արտասանության երկարաձգմամբ, զգացմունքներով արտարբերվող բառերի վրա, ավելի հաճախ` ձայնարկությունների:
Օրինակներ`
-Վա՜հ, էս մարդիկ ի՜նչ վաղ են քնում:
-Հե՜յ, ո՞ւր ես, Դավիդ, հայոց պահապան…
-Վա՜յ, փախե՜ք, եկա՜վ… հա՜յ, հարա՜յ, եկավ… (Հովհ. Թումանյան)
Դրվում են
ա. մեջբերվող ուրիշի ուղղակի խոսքի սկզբում և վերջում:
Օրինակ`
<<Չդիմացավ՜, չճանաչե՜ց, չհասկացա՜վ>>,- յուրովի ճչաց ծաղկողը մտքում: (Վ. Խեչումյան)
բ. գեղարվեստական կամ գիտական երկերի վերնագրերի, թերթերի անունների մեջբերման դեպքում:
Օրինակ`
Րաֆֆու <<Սամվել>> վեպը պատկերում է չորրորդ դարի դեպքերը:
գ. զանազան կազմակերպությունների, հաստատությունների, ձեռնարկությունների, մեքենաների մակնիշները, անվանումները հիշատակելու դեպքում:
Օրինակներ`
<<Անանիա Շիրակացի>> վարժարան
<<Ժիգուլի>> ավտոմեքենա
դ. հեգնական, ծաղրական երանգով կամ հակառակ իմաստով գործածվող բառերն անջատելու համար:
Օրինակ`
Բայց շատ <<խելոք>> ես:
ե. որևէ բառ, կապակցություն, նախադասություն, կամ այլ լեզվական միավոր ընդանուր խոսքից անջատելու, տարբերակելու համար:
Տպագիր խոսքում նույն բանը կարելի է անել` նշված միավորները տառատեսակով ընդգծելով, թավ կամ շեղ տառատեսակներով գրելով:
Օրինակ`
<<Ձյուն եկավ>> նախադասությունը պարզ համառոտ է:
Դրվում է
ա. ինքնուրույն կամ հնչյունափոխված ձևով կրկնվող բառերից բաղկացած արտահայտություններում:
Օրինակներ`
արագ-արագ, մեծ-մեծ, մանր-մունր, աման-չաման
բ. խոսքիմաստային նույն արժեքը և քերականական նույն ձևն ունեցող բառերի հարադրություններում:
Օրինակներ`
կանաչ-կարմիր, ասել-խոսել, գրել-կարդալ, տուն-թանգարան
գ. երկու ինքնուրույն անուններից բաղկացած բաղադրյալ հատուկ անուններում:
Օրինակ`
Էլզաս-Լոթարինգիա
դ. երկրների, ժողովուրդների լեզուների անուններից բաղկացած հարադրություններում:
Օրինակներ`
հայ-ռուսական, ռուս-հայերեն, բուլղարա-հայկական
ե. Տեր, Միրզա, Մելիք և նման բաղադրիչներ ունեցող ազգանունները:
Օրինակներ`
Տեր-Պետրոսյան
Մելիք-Մարտիրոսյան
զ. ինչ բաղադրիչով հարադրված անորոշ դերանուններում:
Օրինակներ`
փոքր-ինչ, ինչ-որ
է. հայկական մի քանի գրական անուններում:
Օրինակներ`
Սայաթ-Նովա, Նար-Դոս, Խնկո-Ապեր
ը. մոտավորական թվականներում:
Օրինակներ`
երկու-երեք ժամ, քսան-քսանհինգ տարեկան
հինգ-վեց մարդ
թ. արաբական թվանշանների և հոլովական վերջավորությունների ու ածանցների միջև:
Օրինակ`
20-ամյա
ժ. ինքնուրույն բառ չգիտակցվող հապավումների և հոլովական վերջավորությունների միջև:
Օրինակներ`
ԱՊՀ-ի
ՀՀ-ում
ՄԱԿ-ի
ժա. առանձին վերցնող բառերի, ածանցների և լեզվական այլ միավորների ու քերականական վերջավորությունների միջև (նշված միավորները գրությամբ ընդգծվում են կամ առանձնացվում են տառատեսակով):
Օրինակ`
Որոշիչ հոդը ը-ն է:
Դրվում է
ա. նոր տողից գրվող ուրիշի խոսքից հետո` հեղինակային խոսքից անջատելու համար (միջակետի կամ ստորակետի հետ զուգակցված):
Օրինակ`
Երկինքն ու երկիր մեզ ձայն են տալիս.
-Դռները բացե՛ք, գարո՛ւն է գալիս: (Հ. Սահյան)
բ. պիեսներում` գործող անձի անվան և նրա սկսվող խոսքի միջև:
Օրինակ`
ՄԱՐԻԱՄ (մազերը շտկելով): - Գնանք
ՍԵՅՐԱՆ – Լսեցեք, երդվում եմ իմ նամուսով, որ Սուսանը կամ իմը կլինի, կամ գերեզմանինը:
գ. բառի և նրա բացատրության միջև:
Օրինակ`
եդեմական – դրախտային
դ. սկիզբը և վերջը նշանակող բառերի կամ թվանշանների միջև:
Օրինակներ`
Երևան – Ստեփանակերտ երթուղի
9 – 10-րդ դասարանները կոչվում են ավագ դպրոց:
ե. հեղինակի ուղիղ ձևով հանդես եկող անվան և նրա ստեղծագուրծության միջև:
Օրինակ`
Հովհաննես Թումանյան - <<Գիքոր>>
Դրվում են նախադասության վերջում, եթե միտքը առկախ է մնում:
Օրինակ`
Հեքիաթի պես էր… Անտառ էր, առու... (Վ. Տերյան)
Դրվում են մեջբերման ժամանակ խոսքի կրճատված մասի փոխարեն:
Օրինակ`
Համբոն ուզում էր.... Գիքորին տանի քաղաք.... Կինը չէր համաձայնվում:
Դրվում են լրացուցիչ տեղեկություն, իմաստային հավելում պարունակող միջանկյալ բառերը, բառակապակցությունները, նախադասությունները` հիմնական նախադասությունից անջատելու համար:
Օրինակ`
Րաֆֆին ծնվել է Սալմաստ գավառի Փայաջուկ գյուղում (այժմ` Պարսկաստանում):
Ուղիղ փակագծերը գործածվում են գիտական գրականության մեջ` տեքստերում բացակայող և վերականգնված բառերի, բառամասերի նշման համար, լեզվաբանության մեջ` հնչյունները առանձնացնելու համար:
Օրինակ`
Ահա Ադամ [եղավ] իբրև մեզանից մեկը, որը բարին և չարը գիտի: <<Աստվածաշունչ>>
[բ], [գ], [դ] հնչյունները ձայնեղներ են:
Գործածվում է արևմտահայերենում բառի զեղջված ձայնավորի փոխարեն (հիմնականում կը, մը մասնիկների ը-ի փոխարեն):
Աստղ մ'ալ ես կերթամ հավելյալ երկնից
Աստղերն ինչ են որ, եթե ոչ անբիծ
Եվ թշվառ հոգվոց անեծք ողբագին:
(Պ.Դուրյան)
Հոգիներուն կ'իջնե երազ մը բուրթյան
(Մ.Մեծարենց)