ԲԱԲԻԿԸ ՈՒ ՆԵՐՍԻԿԸ

 (հատված “Վարդանանք” վեպից)

Փառանձեմ տիկինը շարունակում էր ապրել միանձնուհու կյանքով։ Ի բնե խելացի և զարգացած կին՝ իր վիշտը թաղում էր ընթերցանության և զավակների կրթության հոգսերի մեջ։

Նրան մեծ վիշտ պատճառում նաև այն, որ իր զավակներին ևս Վասակը տանում էր դեպի այլասերված կյանք, պոկում հայրենի հողից, ստիպում ծառայել հայ ժողովրդի թշնամի Հագկերտին։ Կգա շուտով, կկանգնի իր գլխին, կպահանջի իր զավակներին, չի նայի մայրական զգացմունքներին և պոկելով նրանց իր սրտից՝ կտանի հեռավոր, օտար, թշնամի երկիր, կկորցնի նրանց այնտեղ։ Այլևս ե՞րբ կգան իր զավակները, նրանք ի՞նչ կերպարանքով կգան, պահպանած կլինե՞ն իր ավանդները, հավատարիմ կլինե՞ն իրենց հայրենիքին, լեզվին, իրենց հարազատ ժողովրդին։

Բաբիկն ու Ներսիկը դուրս ելան Վասակի մոտից սաստիկ վրդովված։ Նրանք անմիջապես գնացին Փառանձեմի մոտ։ Երբ հայտնեցին նրան լուրը, նա գունատվեց և ձեռքը տարավ դեպի սիրտը։ Դա զարհուրելի էր նրա համար։

Փառանձեմը հուզմունքից չգիւոեր ինչ անել։ Հարվածն սպառնում էր, բայց քանի չէր հասել, դեռ չէր զգացվում այդքան դաժան, բայց երբ հասավ, հիմա զգացվեց նրա ուժը։ Փառանձեմը մի շարժում արեց, որ վեր կենա և գնա Վասակի մոտ։

— Ի՞նչ անեմ, ինչպե՞ս առաջն առնեմ,— հոգեկան մեծ խռովքի մեջ դարձավ նայ Ձվիկին։

Ներսիկը փաթարվեց մորը.

— Գնա խնդրի՛ր, մայրին խնդրիր մեզ չտանի, ես չեմ կարող գնալ։

— Ա՜խ, ձագուկներս,— հառաչեց Փառանձեմը և կանգ առավ։

— Նրան խնդրել չարժի, ասաց Բաբիկը մռայլ,— նա իր

խոսքը կանի՝ կտանի, իզուր տեղը մայրիկը իրեն կգցի նրա առաջ։ — Իսկ դու կգնա՞ն,— հարցրեց Ներսիկը վախեցած։

— Չեմ գնա,— ասաց Բաբիկը վճռական։

— Ի՞նչ, պիտի հակառակե՞ս,— վախեցավ Փառանձեմը,— թող, ի սեր աստծո, բան չբանաս գլխիդ։

— Ինչ ուզում է անի՝ չեմ գնա...

Փառանձեմը ծնկները ծեծեց հուսահատ։

Նա չգիտեր ինչ վճիռ ընդունել. համաձայնե՞լ, որ իր զավակները գնան. դա մահ էր նրա համար։ Բայց նա սարսափում էր նաև նրանից, որ Բաբիկը հակառակի հորը, և կատաղի ծնողը մոլուցքի մեջ վնաս տա նրան։

Ամբողջ գիշերը Փառանձեմը անցկացրեց օթևանում շրջելով։ Բաբիկն ու Ներսիկը նստած էին անքուն և հետևում էին մոր շորորանքին։ Նրանք խոսք չէին գտնում մորը հանգստացնելու, քանի որ իրենք ևս անհանգիստ էին։

Լուսինը դուրս սողաց լեռների խորքից։ Նրա թախծալի լույսը կախվեց քարափներից ահագին ձորի մթության վրա։ Անդնդում՝ խավարի մեջ մռմռում էր գետը։ Տխուր ծկլթում էր գիշերահավը։

Փառանձեմի սիրտը փղձկաց։ Նա կուզենար լիասիրտ ու բարձր լաց լինել։ Բայց այդ տխուր սփոփանքից էլ նա զրկվեց։ Նրա վշտի ամեն մի նշանը պիտի տանջեր իր ճանապարհորդ զավակներին։ Նա չէր կամենում նրանց վիշտ պատճառել։ Ուստի և զսպեց իրեն և գնաց նստեց իր բարձին։

— Եկեք մոտս, — ասաց նա նրանց՝ մոտ քաշելով գրակալը, որի վրա հանգչում էր իր զավակների սիրած մատյանը՝ Մովսես Խորենացու պատմությունը։ — Եկեք, զավակներս։

Բաբիկն ու Ներսիկը գնացին նստեցին մոր կողքին։ Փառանձեմն սկսեց կարդալ։ Թե ինչո՞ւ սկսեց կարդալ և ինչո՞ւ ընթերցման այդ ձևն ընդունեց՝ մի փոքր տարօրինակ թվաց տղաներին։ Բայց նրանք ազդվեցին մոր ջերմեռանդ լրջությունից և ենթարկվեցին նրան։

Փառանձեմը կարդաց մեծ շնչով։ Հայրենաշունչ պատմահոր գիրքը կրակի պես այրել սկսեց, երբ խոսում էր այն մասին, որ մեր ազգը թեև փոքր ածու է, բայց նրա մեջ ևս գործվել են մեծ գործեր հիշատակության արժանի։ Նա խոսում էր հայկազյան թագավորների մասին, որոնք չգիտեին, թե ինչ է ստրկությունը։ Նա պատմում Տիգրան Մեծի մասին, որ Հռոմի դեմ հաղթական պատերազմներ վարեց։

— Ասել է՝ մեր նախնիները կռվել են, — մտորմունքով ասաց Բաբիկը։

— Մեր ազգի բախտն այդպես է սկսվել, հենց մեր նախահայրը կռվով է հիմք դրել մեր ազգին, — ասաց Փառանձեմը՝ ուրախ, որ Բաբիկի միտքը գնաց դեպի պատմությունը, և մոռանում է իր վիշտը։

— Հենց մի գլուխ բռնակալնե՛ր, բռնակալներ, — խոսեց դառնությամբ Բաբիկը, — գալիս են մեզ ստրկացնելու։ Բայց լավ է, մերոնք էլ ոչնչացնում են թշնամուն։

— Հազկերտին էլ պիտի ոչնչացնել հենց Հայկ Նահապետի թշնամի Բելի պես, — մեջ մտավ Ներսիկը։

— Նրան էլ կոչնչացնենք, — ասաց Բաբիկը։

Փառանձեմը շարունակեց ոգել։ Արա Գեղեցիկն ու Շամիրամը գրավեցին տղաների ուշադրությունը։ Փառանձեմը բացատրեց, որ թշնամին երբեմն էլ գեղեցիկ միջոցներով է ուզում ստրկացնել։ Պետք է արիություն և առաքինություն ունենալ։

— Ոչ մի գեղեցիկ կին հայրենիք չարժի, — ասաց Փառանձեմը, — ո՛չ մի հարստություն, փառահեղ կյանք, ոչ մի պատիվ ու փառք։ Հայրենիքը ամեն բանից բարձր է, և նրա գինը չի չափվի ոչ մի աշխարհային գանձով։

Ներսիկը հանկարծ հեկեկաց։

— Ինչո՞ւ ես լալիս, մատաղս, — հազիվ զսպելով իր արցունքները հարցրեց Փառանձեմը, — մի լար, սիրունի՜կս, այս ամենը կարդում եմ,— որ միտներդ պահեք, ինձ չմոռանաք, չմոռանաք մեր ազգը, մեր լեզուն։"

— Բայց մի՞թե պիտի գնանք, ես չե՛մ ուզում գնալ, չե՜մ ուզում, հասկանո՞ւմ ես, չե՜մ ուզում, — բարձրաձայն լացեց Ներսիկը։

— Մի՛ լաց լինի, մատա՛ղ, կգաս, հո այնտեղ չե՞ս մնա, — ասաց Փառանձեմը և գրկեց Ներսիկին։

— Այնտեղ կմնանք, էլ ետ չե՜նք գա, — մղկտալով ասաց Ներսիկը։ Փառանձեմը թաղեց նրա դեմքը իր կրծքի մեջ և սկսեց օրորել

նրան։ Ներսիկը հեկեկում էր և ցնցվում։ Փառանձեմի սիրտը ճմլվեց, հանկարծ հիշեց, թե ինչպես Ներսիկի երեխա ժամանակ նա այդպես գրկում էր նրան։ Այն ժամանակ նա չէր հասկանում, թե ինչու էր լալիս։ Բախտավոր լաց էր այն, իսկ հիմա՜...

Փառանձեմը նայեց Բաբիկին։ Սա մռայլ, հոնքերը կիտած նայում էր պատուհանից դուրս։

— Ի՞նչ է գլուխը մտցրել պարսկերեն հա պարսկերեն, պարսից զորական արվեստ, պարսից պաշտոնյա, — վրդովված խոսեց նա։ — Չգիտե՞ մեր նախնիների գործերը, անո՞ւն չունենք մենք, ա՞զգ չենք։ Ի՞նչ է մտածում...

— Նա ուզում է մեզ հայրենադավ դարձնել, — շարունակեց Բաբիկը, — կայրվեմ կրակի վրա՝ չեմ մոռանա հայրենիքս։

— Հա՜, մատա՜ղ, հավատարիմ եղիր հայրենիքիդ, — շեշտով խոսեց Փառանձեմը։

— Սպարապետի՛ն կգնամ ծառայեմ։ Նա մեր ազգի պաշտպանն է։

— Սպարապետը մե՜ծ հայրենասեր է, նրան ապավինեցեք, — ասաց Փառանձեմը, — նա իր որդուն բերել է տալիս պատերազմ։

— Երանի նրա որդուն, — ասաց Ներսիկը, — գնանք Պարսկաստան՝ կմտնեմ նրա զորագունդը։

— Չխոսեք այդ բաները ձեր հոր մոտ, ի սե՜ր աստծո, կսպանի ձեզ։

— Թող սպանի։ Թող ինձ Սպարապետը զինվոր ընդունի, նրա որդու հետ լինեմ՝ թող հայրս ինձ սպանի։

— Մայրիկ, — հանկարծ վեր կացավ տեղից Բաբիկը, — մայրիկ, ի՞նչ է սրա միտքը, ուրանա՞լ հայրենիքը...

— Ա՛խ, Բաբիկ, մատաղ, մի ասի, թող ես առաջ մեռնեմ, հետո այդ լինի, — ասաց Փառանձեմը։

— Ապա ինչո՞ւ է կատաղում, երբ Սպարապետի անունն ենք տալիս, ինչո՞ւ է նրան դեմ։

— Մարզպան է, վախենում է իր պաշտոնից, — բացատրեց Փառանձեմը։

— Իսկ Սպարապետին, Սպարապետի՜ն ինչու է ատում, — բարկացած շեշտեց Բաբիկը, — ի՞նչ է արել նրան Սպարապետը։

— Սպարապետը անձնազոհ մարդ է, նրան ո՞վ կարող է ատել, նա մեր հայրենիքի պաշտպանն է։ Եթե նրան ատում է ձեր հայրը, մեծ մեղք է գործում։ Ա՜խ, աստվա՛ծ հասնի ինձ ու ձեզ։ Խե՜ղճ զավակներս...

Փառանձեմը տխուր նայեց իր որդիներին և գլուխն օրորեց։ Բայց գիշերն անցնում էր, հետևյալ օրը Բաբիկն ու Ներսիկը ճանապարհ կընկնեին։ Հարկավոր էր, որ նրանք քնեն։ Հոգատար մայրը դրա մասին էր մտածում։

— Է՜, պառկեցե՛ք, քնեցե՛ք, զավակնե՛րս, — ասաց նա, թեև նա կկամենար, որ վերջին գիշերը երկարեր մինչև հավիտյան, չգար սևումութ առավոտը։ — Ո՜չ, ո՜չ, մայրիկ, մենք չենք քնի, — մերժեց Ներսիկը և փարվեց մոր կրծքին։

Նա այդ գիշեր բոլորովին երեխայացել էր։ Իսկ սա ավելի էր (խոցում խեղճ մոր սիրտը։ Իսկ Բաբիկը իր մտքերի հետ էր։ Նա ինչ-որ վճիռներ էր գծում իր հոգու մեջ, պայքարի վճիռներ, որով և հիմիկվանից պատրաստվում էր դիմագրավել հորը։

— Չե՛մ գնա, — հայտնեց նա վճռական շեշտով։

Փառանձեմը վախեցած նայեց համառ տղային և անհանգիստ վեր կացավ տեղից։ Ու մինչ Բաբիկը վրդովված ման էր գալիս, նա, հետևելով նրան, հորդորում էր, որ ետ կենա սուր վարմունքներից։ Բայց նա գիտեր, որ հենց այդ ետ կենալն էր մեծ աղետը իր համար, որից սարսափում էր նա՝ բաժանվելը իր զավակներից։

Տանջալի գիշերը մռայլ թռչնի պես կախվել էր ամրոցի վրա, այն օթևանի վրա, ուր Փառանձեմը անձկությամբ սպասում էր իր զավակների և հոր ընդհարմանը։

Տղաները թմրեցին վերջապես և ընկնելով բարձերին՝ հենց տեղնուտեղը քնեցին։ Ձվիկը ծածկեց նրանց, Փառանձեմի հետ միասին նստեցին նրանց գլխավերևը՝ հսկելու և վերջին անգամ դիտելու նրանց։